ALGEMENE VOLMAG, IS DIT VOLDOENDE?

Handelingsbevoegdheid is die drempel vereistes in ons reg om te bepaal of ‘n regsubjek die mag het om die draer van regte en pligte te wees.  In die Suid-Afrikaanse reg is die beginsel dat ‘n prinsipaal nie ‘n agent kan magtig om namens hom op te tree, indien hyself nie die bevoegdheid het om op te tree nie.  Vir ‘n algemene volmag om geldig te wees, moet die prinsipaal self oor die nodige handelingsbevoegdheid beskik.

Die verwagting in ons reg is dat dit ‘n struktuur moet vestig waarbinne selfstandigheid en selfbeskikking erken en beskerm word.  So ‘n struktuur moet voorsiening maak vir ‘n plaasvervangende meganisme, wat diegene wat nie meer oor die nodige handelingsbevoegdheid beskik nie beskerm teen uitbuiting, verwaarlosing en misbruik.

Persone met beperkte handelingsbevoegdheid, soos minderjariges of geestesongesteldes, mag slegs iemand nomineer om hom as agent te verteenwoording, in sover as wat hul bevoegdheid binne die grense van hul eie kontraktuele bevoegdheid val.  ʼn Persoon met beperkte handelingsbevoegdheid, wat nie sy eie sake kan behartig nie, sal nie ʼn wettige volmag aan ʼn ander kan verleen nie.  Indien sodanige volmag verleen is voor ʼn persoon onbevoeg verklaar is, sal die volmag ongeldig geag word vanaf die oomblik van onbekwaamheid.

Tans handel ons reg met hierdie kwessie deur voorsiening te maak dat diegene wat nie meer selfstandig besluite kan neem nie, se naasbestaandes aansoek kan doen om kuratorskap.  Die roete van kuratorskap word egter in die binnekringe gekritiseer, weens die hoë kostes daaraan verbonde, uitgerekte prosedure, paternalistiese natuur en moontlikheid van uitbuiting.

Die uitgangspunt is dat enige persoon geag word om oor die nodige handelingsbevoegdheid te beskik.  Onbekwaamheid moet beweer en in die hof bewys word alvorens daar enige besluite oor die persoon se vermoë geneem kan word.  Die onus is op die persoon wat beweer om die nodige gebrek aan bevoegdheid te bewys.

Teen hierdie agtergrond het die Suid-Afrikaanse Regshervormingskommissie voorlopig voorgestel dat ‘n verandering aan die wet nodig is om voorsiening vir die volgende te maak:

• ʼn Alternatief tot kuratorskap sonder die afskaffing daarvan; en

• Die moontlike inwerkingtrede van ʼn blywende- en voorwaardelike volmag in ons reg (die blywende volmag duur voort indien ‘n persoon onbekwaam word, terwyl ʼn voorwaardelike volmag in werking tree by die gebrek van handelingsbevoegdheid).

Tog moet daarop gelet word dat dit reeds tien jaar is sedert die regshervormingskommissie voormelde opsies vir kommentaar voorgelê het, en daar tot op datum geen vordering hieromtrent gemaak is nie.

Alternatiewe moontlikhede:

1. Om by die Hooggeregshof aansoek te doen om aanstelling van ʼn kurator of administrateur, afhangende van die omstandighede.  Die aansoek word gewoonlik geïnisieer deur ʼn naasbestaande, maar kan ook geloods word deur enige persoon met voldoende belang tot die betrokke persoon.  In die eerste instansie moet daar ‘n aansoek na die hof gebring word vir die aanstelling van ‘n kurator ad litem vir sodanige pasiënt om hom in die verrigtinge te verteenwoordig.  Die hof sal dan ‘n bevel maak of die persoon wel onbekwaam is om sy eie belange te behartig, waarop ‘n kurator vir die pasiënt of sy goed aangestel word.

2. Nog ‘n alternatief sou wees om ‘n trust te stig, maar hierdie proses neem tyd, is kompleks en die proses om eiendom te skenk of aan die trust oor te dra, is duur.

3. ‘n Lewende testament, hoewel dit nie as regsdokument geag word nie, maak voorsiening vir die mediese behandeling van ‘n persoon wat nie meer in staat is om self sekere besluite te kan neem nie en sorg dat daar uting aan die wense van ‘n persoon gegee word.  Die dokument is egter beperk tot mediese behandeling en maak nie vir eiendom of die bestuur van sake voorsiening nie.

In samevatting, is dit duidelik dat ‘n volmag van min of geen waarde is vir iemand wat vrees dat hul eie vermoë verswak of moontlik in die nabye toekoms kan verswak en bloot wil voorsiening maak dat iemand namens hul in sodanige tyd kan optree wanneer die situasie hom voordoen nie.

Indien u onseker is of u aan die regvereistes voldoen en wat die pad vorentoe is, skakel gerus ‘n prokureur wat u sal bystaan en adviseer.

Saamgestel deur Melanie Visagie

Hierdie is ‘n algemene inligtingstuk en moet gevolglik nie as regs- of ander professionele advies benut word nie. Geen aanspreeklikheid kan aanvaar word vir enige foute of weglatings of enige skade of verlies wat volg uit die gebruik van enige inligting hierin vervat nie. Kontak altyd u regsadviseur vir spesifieke en toegepaste advies.

Bronnelys:

• Lexis Nexis
• Wille’s Principles of South African Law 55.
• Molyneux v Natal Land & Colonization Co Ltd [1905] AC 555(PC) at 561.
• Phil Morkel Bpk v Niemand 1970(3) SA 455 (C) at 456.